码上有缘手机版(手机码上有缘安卓版下载)V1.1官方版
Слободна програмска опрема (англиски: free software) — програмска опрема што може да се користи, проучува и изменува без ограничува?а, и што може да се копира и редистрибуира во изменета или неизменета форма без ограничува?а или со минимални ограничува?а, само за да може првичниот автор да биде сигурен дека понатамошните корисници исто така ?е можат да ги прават сите тие работи.
Вовед
[уреди | уреди извор]Посто?ат офици?ални дефиниции за слободен софтвер и софтвер со отворен код (Free Software и open source software).
Сепак пред да ги дадеме дефинициите на слободниот софтвер/отворениот код, прво мало об?аснува?е за комп?утерскиот софтвер. Програмерите на софтвер создаваат комп?утерски програми со пишува?е текст наречен 'изворен код' во специ?ализиран ?азик. Ово? изворен код на?често механички се преведува во формат ко? комп?утерот може да го изврши. Сè додека програмата не треба да се смени (да речеме да поддржува нови потреби или да се користи на понов комп?утер), на корисниците не им е потребен изворниот код. Сепак, за да може да се смени она што програмата го прави, потребно е поседува?е на изворниот код и дозвола да се промени изворниот код. Со други зборови, оно? ко? легално го контролира изворниот код, контролира што програмата може или не може да прави.
Корисниците кои го немаат изворниот код, не можат да ?а променат програмата за таа да ги задоволува нивните (нови) потреби, ниту да исправат евентуални грешки - багови во програмата. Исто така не можат истата да ?а пренесат на друг вид на комп?утер.
Дефиниции
[уреди | уреди извор]Дефинира?е на слободниот софтвер
[уреди | уреди извор]Дефиници?ата на слободниот софтвер е об?авена од Фондаци?ата Слободен Софтвер на Ричард Сталман. Еве го главниот текст од таа дефиници?а:
"Слободниот софтвер" е праша?е на слобода, не на цена. За да го разберете концептот треба да мислите на 'слободен говор' не на 'бесплатно пиво'. Слободниот софтвер е праша?е на слободата на корисниците да го користат, копираат, дистрибуираат, изменуваат и подобруваат софтверот. Поточно се однеува на четири типа слободи за корисниците на софтверот:
- Нулта слобода: Слободата да го користиш софтверот за било ко?а намена.
- Првостепена слобода: Слободата да го проучуваш работе?ето на програмата и истата да ?а променуваш според потребите. Пристап до кодот е предуслов за ова.
- Второстепена слобода: Слободата да редистрибуираш копии за да му помогнеш на соседот.
- Третостепена слобода: Слободата да го подобруваш програмот, и да издаваш подобрува?а во ?авноста, со што целата заедница ?е извлече корист. Пристап до кодот е предуслов за ова.
Неко?а програма е слободен софтвер ако корисниците ги имаат сите овие слободи. Така ?е бидеш слободен да редистрибуираш копии, со или без модификации, или гратис или по неко?а цена, секому и секаде. Да бидеш слободен да ги правиш овие работи, значи (ме?у другите работи) дека не мора да прашуваш или пла?аш за дозвола. Исто така треба да имаш слобода да правиш модификации и да ги користиш приватно во тво?ата работа или игра, без да споменеш дека истите посто?ат. Ако ги об?авиш твоите промени, не треба да известиш никого на никаков начин. Слободата да ?а користиш програмата значи слобода за секо?а личност или организаци?а да ?а користат истата на каков било комп?утер, за секо? вид на работа, и без да има потреба да се комуницира со програмерот или било ко? друг одреден ентитет.
Тектстот ко? го дефинира "слободниот софтвер" всушност е многу подолг и понатаму го об?аснува пристапот. Наведува дека 'Слободниот софтвер не значи не-комерци?ален. Слободната програма мора да биде достапна за комерци?ална употреба, комерци?ален разво? и комерци?ална дистрибуци?а. Комерци?алниот разво? на слободниот софтвер пове?е не е необичен; таквиот слободен комерци?ален софтвер е многу важен.'
Дефинира?е на отворениот код
[уреди | уреди извор]Софтверот со отворен код офици?ално е дефиниран од организаци?ата Иници?атива за отворен код (Open Source Initiative / OSI). Дефиници?ата ?а дава во вид на десет критериуми ко?и го дополнуваат основниот предуслув на пристап кон изворниот код. Тие критериуми се:
- 1. Слободна редистрибуци?а
Лиценцата нема да ограничува никого од продава?е или бесплатно деле?е на софтверот како компонента на агрегатна софтверска дистрибуци?а ко?а содржи програми од различни извори. Лиценцата нема да бара надоместок или какво било друго пла?а?е за таквата продажба.
- 2. Изворен код
Програмата мора да содржи изворен код, и мора да дозволува дистрибуци?а во изворен код, исто како и во бинарна форма. Каде што неко? проект не е дистрибуиран со изворен код, мора да посто?ат познати начини за добива?е на кодот за не пове?е од разумна цена за репродукци?а, по можност со презема?е од интернет без наплата. Изворниот код мора да биде претпочитаната форма во ко?а програмерот ?е ?а изменува програмата. Намерно крие?е на изворниот код не е дозволено. Форми на полупроизводи како што се излезите од препроцесори или преведувачи не се дозволени.
- 3. Дериватни работи
Лиценцата мора да дозволува модификации и дериватни работи, и мора да дозволува тие да бидат дистрибуирани под истите услови кои ги дозволува лиценцата на оригиналниот софтвер.
- 4. Интегритет на изворниот код на авторот
Лиценцата може да ограничи дистрибуира?е на изворен код во изменета форма само ако лиценцата дозволува дистрибуци?а на 'пач податотеки' со изворен код за модифицира?е на програмата во време на компа?лира?е. Лиценцата мора експлицитно да дозволи дистрибуци?а на софтвер изграден од изменет изворен код. Лиценцата може да бара дериватните работи да имаат различно име или бро? на верзи?а од оригиналниот софтвер.
- 5. Без дискриминаци?а кон лу?е и групи
Лиценцата не смее да дикриминира лу?е или групи на лу?е.
- 6. Без дискриминаци?а кон поли?а на активност
Лиценцата не смее да спречи никого од користе?е на софтверот во одредено поле на активност. На примр, не смее да ?а ограничи програмата од користе?е во бизнис, или во генетско истражува?е.
- 7. Дистрибуци?а на лиценцата
Правата закачени за програмата мора да важат за сите на кои програмата им е дистрибуирана, без потреба да се додава друга лиценца од нивна страна.
- 8. Лиценцата не смее да биде специфична за продукт
Правата закачени на програмата не смеат да зависта од тоа што програмата е дел од одредена софтверска дистрибуци?а. Ако програмата е биде оддрелена од таа дистрибуци?а, и ако се користи и дистрибуира во рамките на условите на не?зината лиценца, сите страни до кои програмата е редистрибуирана треба да ги имаат истите права како оние кои се дадени во оригиналната софтверска дистрибуци?а.
- 9. Лиценцата не смее да ограничува друг софтвер
Лиценцата не смее да дава ограничува?а на друг софтвер ко? се дистрибуира заедно со лиценцицираниот софтвер. На пример, лиценцата не смее да насто?ува сите други програми кои се дистибуираат на истиот медиум да бидат софтвер со отворен код.
- 10. Ниту една одредба од лиценцата не може да се заснова на било ко?а поединечна технологи?а или стил на интерфе?с.
Овие две дефиниции во практика значат иста работа. Всушност оние кои го воспостави?а терминот 'отворен код' го опишуваат сво?от пристап како маркетинг пристап кон слободниот софтвер.
На ди?аметрално спротивна страна од овие две се нао?а неслободниот/затворениот софтвер (анг. proprietary). Водечки пример од оваа област е софтверот ко?што го произведува софтверскиот гигант Microsoft.
Лиценци
[уреди | уреди извор]Посто?ат дузини слободен софтвер/отворен код лиценци, но огромно мнозинство на софтвер користи четири главни лиценци:
- 1. ГНУ-ова општа ?авна лиценца (GNU General Public License - GPL)
- 2. ГНУ-ова ограничена општа ?авна лиценца (GNU Lesser General Public License - LGPL)
- 3. MIT (aka X11) лиценца, и
- 4. BSD-new лиценца.
Во 1999 година ГНУ-овата ограничена општа ?авна лиценца ?а има заменето ГНУ-овата библиотечна ?авна лиценца (GNU Library General Public License).
Иници?ативата за отворен код (OSI) ги нарекува овие лиценци класични отворен код лиценци. GPL и LGPL се наречени "copylefting" лиценци, биде??и истите се диза?нирани за да спречат кодот да стане неслободен. Еве краток опис на овие лиценци:
GPL дозволува било ко? да ?а користи програмата и да ?а променува, но забранува кодот да стане неслободен штом еднаш е дистрибуиран и забранува неслободните програми да се поврзуваат со него.
MIT и BSD-new лиценците дозволуваат било ко? да прави скоро се со кодот, освен да го тужи авторот. Една мала компликаци?а: всушност има две "BSD" лиценци, понекогаш наречени "BSD-old" и "BSD-new"; новите програми треба да ?а користат BSD-new наместо BSD-old.
LGPL е компромис поме?у пристапот на GPL и оно? на MIT/BSD-new, и оригинално беше наменета за библиотеки со код. Како и GPL, LGPL-лиценциаранот софтвер не може да стане неслобден, но LGPL дозволува неслободни програми да се поврзуваат со библиотеката како што дозволуваат и MIT/BSD-new лиценците.
Сите овие лиценци (GPL, MIT, BSD-new, and LGPL) дозволуваат комерци?ална продажба и комерци?ално користе?е на софтверот, и многу такви програми се продааат и користат на таков начин.
На?популарна од слободен софтвер/отворен код лиценците е GPL. На пример Freshmeat.net на 4 април 2002 извести дека 71.85% од 25,286 софтверски пакети кои ги следи се лиценцирани под GPL (следните две се LGPL, 4.47%, и BSD лиценцата, 4.17%). Sourceforge.net на 4 април 2002 извести дека GPL се нао?а ка? 73% од 23,651 "отворен код" проекти кои се хостирани таму (следните по популарност беа LGPL, 10%, и BSD лиценцата, 7%).
Дополнителни информации за сите лиценци може да се на?дат на gnu.org.
Во случа? некои од вас да не ги разбраа горните дефиници и лиценци или пак во случа? да се прашувате зошто ви е потребен пристап до кодот на софтверот кога не сте програмери, еве дополнително об?аснува?е:
Отворениот код му дава можност на корисникот да ?а контролира технологи?ата во ко?а то? инвестира. На?добра аналоги?а ко?а ?а илустрира оваа можност е начинот на ко? купуваме автомобили. Само праша?те го праша?ето: 'Дали би купиле автомобил со залепена хауба?'. Сите ?е оговориме - 'не!' Следното праша?е: 'Што знаете за модерните мотори со внатрешно согорува?е?' Одговорот - 'па не многу.'
?а бараме можноста да ?а отвориме хаубата на нашата кола биде??и тоа ни дава нам, на потрошувачот, контрола над производот ко? сме го купиле и ?а ттргнува истата од продавачот. Можеме да ?а вратиме колата назад ка? дилерот; ако добро сработи, ако не пренаплати и ги додаде работите кои ни требаат, пак ?е се вратиме ка? него. Но ако пренаплатува, ако не сака да го реши нашиот проблем, или одбива да ?а вгради таа музичка труба што отсекогаш сме ?а сакале - тогаш има уште 10.000 други автомеханичари кои ?е не пречекаат со раширени раце.
Во бизнисот со неслободен софтвер, потрошувачот нема контрола над технологи?ата околу ко?а то? го гради сво?от бизнис. Ако неговиот продавач му напла?а премногу, или одбива да го поправи проблемот ко? предизвикува пад на системите, или ако одлучи да не ?а вклучи новата можност ко?а му треба на потрошувачот, потрошувачот нема избор. Ово? недостаток на контола резултира со високи трошоци, ниска доверба и многу фрустрации.
Секако, непобитен е фактот дека на програмерите, пристапот до кодот им е неопходен како воздух.
Надворешни информации и врски
[уреди | уреди извор]- Слободен софтвер Македони?а
- Free Software Foundation
- Open Source Initiative
- Линукс.нет.мк Архивирано на 16 септември 2017 г.
- Офици?алното мрежно место на Лугола - корисничката група на Линукс од Битола
- Викито на Лугола, линукс корисничката група на Битола Архивирано на 23 февруари 2007 г.
- Free software flood Архивирано на 4 април 2005 г.
| ||||||